Verrijkingsmateriaal Ronald van Nederpelt
Verijkingsmateriaal door Ronald van Nederpelt
VERRIJKINGSMATERIAAL BIJ EEKHOORNS
In het najaar van 1996 en het voorjaar 1997 heb ik bij IPC-dier in Barneveld de cursus dierenverzorging-dierentuinen gevolgd. Deze wordt gegeven aan diereriverzorgers van dierentuinen als aanvulling op door hen reeds gevolgde opleidingen. De cursus werd om de veertien dagen op woensdag gegeven in Barneveld. Mijn 'klas'bestond uit veertien dierenverzorgers van Artis, Blijdorp, Beekse Bergen, Amersfoort, Burgers Dierenpark, Ouwehands Dierenpark en de Apenheul. Het waren stuk voor stuk zeer gemotiveerde mensen. Mensen waarvan ik de indruk kreeg dat ze voor hun hobby in een dierentuin werken. Tijdens de cursus ontstond er een leuke band tussen mij als buitenstaander en de overige cursisten. Als afsluiting werd er een examen afgenomen waar ik voor geslaagd ben. Ik mag me nu dus gediplomeerd dierenverzorger noemen.
Tijdens de opleiding werden de volgende vakken behandeld: Populatiebeheer, gezondheidsleer, diervoeding, diergedrag en omgang met publiek. Als huiswerk moesten er praktijkopdrachten worden uitgewerkf. Dat ging over voortplanting, observatie van de voortplanting, identificatie, registratie en rapportage, veiligheid, huisvesting, verrijkingsmateriaal en de wettelijke aspecten. Hieronder volgt mijn verslag over verrijkingsmateriaal.
INLEIDING
In principe vind ik dat bij de keuze van verrijkingsmateriaal uitgegaan moet worden van het natuurlijke gedrag van de diersoort. Ik heb er een hekel aan dat sommige mensen dieren onnatuurlijk, menselijk gedrag proberen bij te brengen. Verrijkings-materiaal moet een positieve uitwerking hebben en een aanvulling zijn op het leven van dieren in gevangenschap. Om te beginnen zal men wat van het natuurlijke gedrag van de diverse eekhoorn soorten moeten weten. Grondeekhoorns zoals de Dertienstreepeekhoorn (Spermophilus tridecemliniatus) en de Prairiemarmot (Cynomys ludovicianus) kan men wel prachtige klimtakken verstrekken, maar zij zullen ze voornamelijk als knaagobject zien en in veel mindere mate als klimgelegenheid. Ook van graaf-gelegenheid voor boomeekhoorns zoals de Europese eekhoorn (Sciurus vulgaris) of de Driekleureekhoorn (Callosciurus prevosti), zal weinig gebruik gemaakt worden. Alle soorten eekhoorns zijn knaagdieren. De naam zegt het al, zij moeten dus kunnen knagen. Knaagdieren hebben snijtanden die gedurende het hele leven van het dier doorgroeien. Zij moeten dus knagen om te voorkomen dat de tanden zover doorgroeien dat ze b.v. in de tegenovergestelde kaak groeien, waardoor vervolgens het dier niet meer kan eten en dood gaat (olifantstanden). Een andere zaak waar men aan moet denken is om niet op hetzelfde moment een overvloed aan verrijkingsmateriaal aan te bieden maar het aanbod te verdelen. Men moet het voor de dieren spannend houden. Omdat eekhoorns een betere reukzin hebben dan mensen, moet men ook niet vergeten dat alleen al door het verstrekken van nieuw verrijkingsmateriaal de dieren geactiveerd worden door de aanwezigheid van nieuwe geuren. Eekhoorns zetten geurvlaggen uit in de vorm van urineplekken.De ene soort doet dat wat meer dan de andere. Tropische eekhoorns zijn daar erg goed in en kunnen daar erg druk mee zijn.
Het hieronder weergegeven werkstuk is ingedeeld in:
1. Knaagobjecten
2. Graafobjecten
3. Andere verrijkingsobjecten
1 KNAAGOBJECTEN
Deze wil ik weer onderverdelen in:
1.1 Houten knaagobjecten.
1.2 Knaagobjecten die tevens voorzien in de mineralen en/of kalkbehoefte.
1.3 Ander knaagobjecten.
1.1 HOUTEN KNAAGOBJECTEN
In de natuur zullen alle eekhoorns een overvloed aan houten knaagobjecten vinden in de vorm van takken van bomen en struiken. Bekend is dat bosbeheerders niet blij zijn met een grote populatie eekhoons in een bos o.a. omdat zij behoorlijke schade aan de bomen kunnen toebrengen. Eekhoorns in gevangenschap verstrekt men hele bomen of takken om in te klimmen, van te eten en om in hun knaagbehoefte te voorzien. Om te voorkomen dat er elke week nieuwe klimtakken aangebracht moeten worden, gebruik ik persoonlijk overjarige, dode fruitboomtakken. Daar wordt weinig aan geknaagd. Zeer interessant voor eekhoorns zijn takken die bij het betreden krakende of tikkende geluiden maken. Daar zal optimaal gebruik van gemaakt worden.
Levend klimmateriaal
Naast de dode klimtakken moeten aan de dieren regelmatig ook levende takken worden verstrekt om in hun knaagbehoefte te voorzien. Takken van loofhout zoals van wilg, berk, eik, beuk, es, esdoorn, populier en takken van naaldhout zoals den, spar en diverse conifeersoorten. Gebruik hiervoor geen takken van de Taxus (Taxus baccata) die tot een forse boom kan uitgroeien en ook niet van Buxus (Buxus sempervirens), een struikachtige heester, want beiden zijn erg giftig. Van levende takken eten eekhoorns de knoppen, de bloesem en een gedeelte van de bast. Verder de vruchten zoals noten, kastanjes maar ook de bessen van meidoorn en lijsterbes en de zaden uit de vruchten. Ook likken ze van het sap wat zich onder de bast bevindt. Voorts zitten er op levende takken insecten zoals bladluizen, spinnen, torren en mieren, die door de eekhoorns met graagte gegeten worden. Men zal gedwongen zijn om e.e.a. af te wisselen omdat zowel bloesem als vruchten seizoengebonden zijn. Bij ons gaan na de kerst de diverse kerstsparren van onszelf, vrienden en buren in de eekhoornvoliéres.
Naast hele bomen en takken, is het voor de stoffering van de verblijven erg leuk om kleine en grote wortelstronken te gebruiken. Deze hoeft u niet te reinigen want dat doen de eekhoorns zelf wel. Zand, aarde en mos dat aan de stronken zit bevatten insecten en niet te vergeten nieuwe geurtjes. De dieren kunnen zich daar heel lang mee vermaken. Na de grote schoonmaak zullen ook de bast en, afhankelijk van de hardheid, de gehele stronk weggeknaagd zijn. Tropisch hardhout zoals Asobé en Bankiray kan men beter niet gebruiken, omdat deze houtsoorten erg lange en harde vezels hebben, die bij het knagen in de kaak achter kunnen blijven en kaakontsteking kunnen veroorzaken. Industriehout zoals spaanplaat, triplex en multiplex bevatten lijmen en kunstharsen die voor vergiftigingen kunnen zorgen. Deze zijn als knaagobject dus ongeschikt.
1.2 KNAAGOBJECTEN DIE TEVENS VOORZIEN IN DE MINERALEN- EN/OF KALKBEHOEFTE VAN EEKHOORNS
Omdat een eekhoorn z'n hele leven met groeiende tanden zit, moet dus altijd kalk opgenomen kunnen worden. Voor dit doel worden dan ook kalkblokken, soepbotten, sepia's, stukken hertengewei, stukken gasbetonblok maar ook hoeven van paarden en koeien en liksteen voor landbouwhuisdieren ter beschikking gesteld Deze objecten hebben dus een drieledig doel nl: verrijkingsobject, voorzien in de kalkbehoefte en het afslijten van de snijtanden.
1.3 ANDERE KNAAGOBJECTEN
Knaagobjecten gemaakt van kunststoffen moet men niet gebruiken omdat deze in het maagdarmkanaal verstoppingen kunnen veroorzaken. Knaagobjecten zoals notensoorten (ook kokosnoot) en hele maiskolven kunnen de eekhoorns behoorlijk wat bezigheid geven.
2 GRAAFOBJECTEN
Veel eekhoorns vinden het leuk om te graven. Voor de handliggend zijn uiteraard de grondeekhoorns zoals de Boeroendoeks, Chipmunks en de prairie honden. Ook diverse andere soorten vinden zul je vaak bezig zien in het zand. Naast het graven van holen gebruiken de meeste eekhoorns het zand om voer te verstoppen of gewoon in te spelen of zicht "te baden" in het zand. Zo heb ik regelmatig Pater Davidson eekhoorns in het zonnetje zich zien baden in het zand. Ze rollen er ook wel in.
Zand kan worden aangeboden als bodembeddeking. Nadeel hiervan is dat het bij vollieres waarbij het kan inregenen vaak nat blijft. Ook zullen er voorzorgsmaatregelen genomen dienen te worden tegen het uitbreken door uitgraven door de eekhoorns. Een laag tegels, beton of gaas kan gebruikt worden. Een alternatief is het plaatsen van een bak met zand. Vooral de boeroendoeks zullen dit met liefde ontvangen om in voedsel in te verstoppen. Sommige dieren gebruiken de zandbak als toillet. Als zand kan witzand gebruikt worden. Geef dan slechts enkele centimeter zodat er geen gangen in gemaakt worden. Witzand stort immers snel in. Zwart zand is beter geschikt als dikke laag om in te graven.
Bij Prairiehonden is van belang te weten dat vrouwtjes elkaars holen dichtgooien als er jongen zijn. Zo vermoorden ze de jongen van de andere vrouwtjes waardoor hun eigen jongen betere kansen krijgen. Deze concurrentie is onder de Prairiehond dames heel gewoon, minder leuk voor de eekhoornliefhebber...
3 ANDERE VERRIJKINGSOBJECTEN
Eekhoornvoliéres kunnen van diverse materialen gemaakt worden als ze in verband met ontsnappen maar knaagvast zijn. Daarom worden materialen als beton, steen, metaal en glas verwerkt. Glas als afscheiding is een prima materiaal omdat het niet zichtbelemmerend werkt, maar gaas is weer een beter klimobject.
Touw, zoals manillatrossen die bij de scheepvaart gebruikt worden, is een prima verrijkingsobject. Aangebracht in de verblijven als pseudo-lianen worden ze als klauter- en klimobjecten gebruikt. Schaaldelen en houtschelven zijn planken waar de boombast nog aan zit. Deze planken zijn horizontaal en vertikaal in de verblijven aan te brengen. Als men ze vertikaal aanbrengt worden ze door de eekhoorns als boomstammen gebruikt en als verstopgelegenheid bij het onderlinge spel verstoppertje spelen. Het samenstellen van gemengde diergroepen in eekhoornverblijven zie ik eigenlijk ook als een soort verrijkingsstrategie. Eekhoorns die zijn samengebracht met Prairiemarmotten, Agoeties of kangoeroes, zoals ik heb gedaan, geven voor beide diersoorten zoveel afleiding dat m.i. van verrijkingsmateriaal gesproken kan worden.
Bij verschillende leden van de Eekhoornliefhebbers club zijn naast een voliére ook kriskras door de tuin gazen kokers aangebracht waardoor de eekhoorns zich kunnen begeven. Ervaring heeft geleerd dat dit ook een behoorlijke afleiding geeft. Er zijn door de eekhoorns al mussen en muizen gevangen door het gebruik van deze kokers. Door de kokers door levende bomen en struiken te voeren zal ook daar aan geknaagd worden wat weer afleiding geeft.
In sommige eekhoornvoliéres is, om de verveling de kop in te drukken, een looprad aangebracht. Persoonlijk heb ik geconstateerd dat bij schrik dit rad als vluchtobject gezien wordt en de eekhoorn door de veroorzaakte stress, als een gek in het rad tekeer gaat. Ik ben hierdoor over een looprad niet enthousiast.
Al met al kan men uit het bovenstaande concluderen dat het verschaffen van verrijkingsmateriaal niet duur hoeft te zijn, maar dat het wel een tijdrovende bezigheid is om keer op keer vers materiaal aan te slepen.